در برخی از دانشگاه‌ها بین رساله و پایان‌نامه تفاوتی قائل نیستند. اما بین این دو واژه تفاوت وجود دارد.
معمولاً واژۀ پایان‌نامه یا تز برای درجۀ کارشناسی‌ارشد (Master) بیان می‌شود و رساله یا دیزرتیشن برای درجۀ دکتری (PhD).
در پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشجو برای اولین بار به‌طور جدی کار پژوهشی خود را آغاز می‌کند. از دانشجو انتظار می‌رود به اصول روش تحقیق توجه کند و پژوهش او از اصالت و نوآوری (Orginality) برخوردار باشد.
در حالی که در رسالۀ دکتری از دانشجو انتظار می‌رود نه تنها باید پژوهش او از اصالت و نوآوری برخوردار باشد، بلکه باید اندیشه‌ها، تفسیرها، و تحلیل‌های خود را دربارۀ هرگونه اطلاعات گردآوری شده، بیان کند. در واقع حضور اندیشه‌های خود پژوهشگر در رسالۀ دکتری برجسته است. در نهایت در رسالۀ دکتری پژوهشگر باید بتواند نظریه‌ای جدید یا ناقض یا تأییدکنندۀ نظریات پیش از آن را ارائه دهد.
منبع: www.iran-moshaver.ir
